Lời giới thiệu Hiểu kinh tế qua một bài học

Hiểu kinh tế qua một bài học - Henry Hazlitt

Bản quyền tiếng Việt © 2008 Công ty cổ phần sách Giao Điểm - DOMINO

Phạm Việt Anh biên dịch

Đinh Tuấn Minh [*] hiệu đính và giới thiệu

______________

Trong một thời gian dài, không chỉ ở Việt Nam mà còn trên khắp thế giới, cơ chế thị trường luôn hứng chịu búa rìu công luận về những nan giải mà xã hội phải đối mặt như lạm phát, thất nghiệp, chênh lệch giàu nghèo, và thậm chí cả chiến tranh cũng như suy đồi đạo đức. Chỉ đến khi những thử nghiệm thay thế cơ chế thị trường bằng cơ chế hoạch định tập trung bị thất bại trên hầu khắp các quốc gia, người ta mới bắt đầu nhìn nhận lại vai trò của thị trường đối với xã hội loài người. Tuy thế, ở nhiều nơi, người ta mới chỉ nhìn nhận một phần vai trò của nó, rằng thị trường quả có hữu ích thật nhưng nó vẫn chứa đầy khiếm khuyết, đòi hỏi chính phủ phải có trách nhiệm hiệu chỉnh những khiếm khuyết đó. Họ thực sự vẫn chưa hiểu được rằng thị trường là một cái gì đó “vốn có thể tiến triển không cần đến bàn tay của con người (và thậm chí không cần cả sự hiểu biết của chúng ta về nó)”, nhưng lại “giải quyết được những vấn đề mà chắc chắn chúng ta không tài nào có thể làm được một cách có ý thức”[1].

Đúng là thị trường vẫn chưa đem lại những kết quả mà con người mong muốn. Nhưng đó một phần là do con người chưa biết khai thác đầy đủ các lợi ích của nó, một phần là do khung pháp luật và thể chế của chúng ta chưa thích ứng để bảo vệ nó, và một phần là do các cơ quan chính phủ ở khắp mọi nơi đã liên tục làm tổn hại đến thị trường thông qua những hành động “hiệu chỉnh” nó. Đã đến lúc từng người dân, đặc biệt là giới trí thức, cần phải được trang bị những kiến thức nhất định về thị trường, để không những tự mình có thể khai thác được những tiềm năng vô hạn của nó, mà còn cất lên tiếng nói bảo vệ nó trước những ngụy biện về khả năng của một nhóm cá nhân trong việc “định hướng” thị trường vào một số mục tiêu cụ thể nào đó – những mục tiêu mà họ nghĩ rằng hành động “định hướng” của họ sẽ mang lại lợi ích cho xã hội, nhưng kỳ thực lại làm tổn hại đến toàn thể xã hội.

Cuốn sách Hiểu kinh tế qua một bài học của Henry Hazlitt (1894-1993) xứng đáng là cuốn sách giáo khoa về kinh tế học hàng đầu trong việc trang bị những kiến thức nền tảng về kinh tế thị trường. Tác giả của nó là một nhà báo có uy tín chuyên về phân tích các vấn đề kinh tế. Ông đã từng làm phóng viên cho các tờ báo có ảnh hướng lớn của Mỹ như Wall Street Journal, Sun, Herald, New York Times, The Nation, American Mecury, Newsweek, Freeman, v.v... Mặc dù cuốn sách được viết vào năm 1946 và được Hazlitt hiệu chỉnh đôi chút năm 1978, nó vẫn truyền tải những nội dung mà hiếm cuốn sách giáo khoa kinh tế học hiện đại nào đạt tới được. Bằng một lối viết giản dị và trong sáng, Hazlitt đã cho chúng ta thấy hầu hết các lý lẽ kinh tế phức tạp về sự cần thiết phải có sự can thiệp của chính phủ vào thị trường đều chứa đựng một ngụy biện ít ai có thể ngờ, rằng ném vỡ cửa kính đem lại lợi ích cho xã hội. Có lẽ chẳng người dân bình thường nào lại chấp nhận phát biểu này trong cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên, bằng những che đậy tinh vi và khéo léo, những lý lẽ thuộc loại đó, đặc biệt khi được phát biểu bởi những nhân vật có địa vị trong xã hội, vẫn chiếm lĩnh được niềm tin của một số đông dân chúng trong xã hội. Hazlitt đã bóc trần những ngụy biện kinh tế đó bằng cách chỉ ra rằng chúng đều “mắc phải một trong hai lỗi hoặc đôi khi cả hai: Hoặc chúng chỉ tính đền các tác động tức thời của một chính sách hay biện pháp kinh tế, hoặc chúng chỉ xem xét các tác động này trên một nhóm lợi ích nhất định và bỏ qua các nhóm khác” (tr. 17).

Đối với giới báo chí, những người đang ngày càng nhận ra vai trò phản biện xã hội của mình, cuốn sách của Hazlitt có thể được xem như một cẩm nang chứa đựng những bài mẫu để phân tích các đề án kinh tế do chính phủ đưa ra. Không phải đợi đến khi việc thực thi những đề án này gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho xã hội thì giới báo chí mới bắt tay vào xem xét và mổ xẻ. Những bài học ứng dụng mà Hazlitt trình bày chỉ ra rằng giới báo chí hoàn toàn có thể bắt tay vào phân tích các hậu quả xấu có thể xảy ra cho tổng thể xã hội mà mà các đề án chính phủ có thể gây ra – những hậu quả mà các đề án cố tình hoặc vô ý không đề cập tới – để có thể phòng chống ngay từ đầu. Nếu có sự tham gia phản biện tích cực từ giới báo chí từ một nền tảng đúng đắn, chúng ta rất có thể đã tránh được hoặc chí ít là giảm thiểu được những thiệt hại nghiêm trọng mà một số đề án phát triển kinh tế gần đây gây ra ở Việt Nam.

Đối với giới chuyên gia kinh tế thường xuyên tư vấn cho chính phủ, cuốn sách của Hazlitt cũng rất đáng được tham khảo. Nó giúp chúng ta tránh được những ngụy biện mà có thể chúng ta vô tình mắc phải do sự chuyên môn hóa sâu cũng như thói quen phức tạp hóa các lý lẽ kinh tế của chúng ta bằng các mô hình toán học và số liệu thống kê. Dù chúng ta có mang một rừng các phương trình toán học cũng như số liệu thống kê để bao bọc cho các lý lẽ của mình, nhưng nếu chúng mâu thuẫn với các nguyên lý kinh tế thị trường nền tảng, thì phải đến 99% chúng chứa đựng ngụy biện ở đâu đó và sẽ gây hại cho xã hội khi được mang vào ứng dụng thực tiễn.

Đối với sinh viên đại học, có lẽ cả học sinh trung học nữa, và bất cứ ai, những người muốn tìm hiểu kinh tế học đích thực là gì, cuốn sách Hiểu kinh tế qua một bài học của Henry Hazlitt nên được ưu tiên lựa chọn hàng đầu. Nó không những giúp các bạn phân biệt được thế nào là một lập luận kinh tế đúng đắn, thế nào là một lập luận nguỵ biện, mà nó còn giúp các bạn tự mình có trách nhiệm với chính mình, tránh được những ảo tưởng về sự trợ giúp vô tư của một ai đó trong xã hội. Bạn sẽ nhận ra những nền tảng luân lý đáng được bảo vệ và vun đắp vì một xã hội thịnh vượng và tự do như tôn trọng quyền tư hữu của người khác, tự nguyện trao đổi trong hòa bình, biết tiết kiệm của cải vật chất, và liên tục trau dồi kỹ năng và tri thức của mình. Và cuối cùng, hy vọng bạn có thể hiểu ra rằng cơ chế thị trường, chứ không phải là một cá nhân hay một nhóm cá nhân nào đó, là phương tiện đồng hành không thể thiếu để giúp bạn đạt được sự sung túc về của cải vật chất lẫn tự do.

Tất nhiên, để có thể nắm bắt được những sức mạnh kỳ diệu dường như là “vô hình” của thị trường đòi hỏi chúng ta phải tìm đọc thêm nhiều cuốn sách chuyên ngành. Nhưng bài học “nhìn xa trông rộng” mà cuốn sách Hiểu kinh tế qua một bài học của Henry Hazlitt cung cấp có thể coi là bài học đầu tiên và quan trọng bậc nhất của kinh tế học về cơ chế thị trường. Thật khó mà kiếm được cuốn sách hiện đại nào dễ hiểu, đòi hỏi ít thời gian, nhưng lại có thể cung cấp cho độc giả không chuyên trong lĩnh vực kinh tế học một bài học đáng giá như vậy!

Hà Nội, tháng 1/2008

---

[1] F.A. Hayek, “The Use of Knowledge in Society“ [Sử dụng tri thức trong xã hội], American Economic Review, XXXV, số 4, Tháng 9, 1945, 519-30.

[*] Nghiên cứu sinh chuyên ngành kinh tế lý thuyết và chính sách về thay đổi công nghệ tại Trường Đại học Tổng hợp Maastricht, Hà Lan; hiện công tác tại Viện Nghiên cứu Kinh tế và Xã hội về Lĩnh vực Đổi mới Công nghệ Maastricht (MERIT), thuộc Trường Đại học Liên Hợp Quốc (United Nations University).

Economics in One Lesson - Cuốn sách dễ hiểu nhất về kinh tế học

Henry Hazlitt, nhà báo, nhà phê bình văn học, nhà kinh tế học, nhà triết học người Mỹ, là một trong những trí thức sáng giá nhất của thế kỷ 20. Năm 1946, ông viết Hiểu kinh tế qua một bài học chỉ nhằm phê phán những quan điểm kinh tế sai lầm phổ biến thời kỳ đó mà không ngờ rằng những sai lầm này vẫn liên tục được áp dụng ở nhiều quốc gia trong nhiều thập kỷ về sau và cuốn sách của ông sẽ trở thành một tác phẩm kinh điển trường tồn. Trong một thời đại bị thống trị bởi những chính trị gia hay né tránh và hệ thống kinh tế kế hoạch hóa tập trung, di sản của Hazlitt, bao gồm 25 cuốn sách và hàng trăm bài báo ủng hộ tư tưởng laissez-faire mãi mãi truyền cảm hứng cho các học giả trên toàn cầu.

Được xuất bản lần đầu vào năm 1946, cuốn sách cùng những luận điểm nó đưa ra không những vẫn còn nguyên giá trị khoa học mà còn rất phù hợp với bức tranh kinh tế thế giới hiện nay. Điểm đặc biệt của Hiểu kinh tế qua một bài học là cuốn sách được viết một cách đơn giản nhất có thể để tất cả mọi người, kể cả những ai chưa từng học kinh tế, đều dễ dàng hiểu được mà vẫn truyền tải trọn vẹn những thông điệp, những bài học kinh tế, chính trị lớn. Cho đến nay, Hiểu kinh tế qua một bài học đã bán được 1 triệu bản trên toàn thế giới, dịch ra 15 ngôn ngữ và liên tục nằm trong danh sách các cuốn sách kinh tế bán chạy nhất trên trang Amazon.

Xếp hạng của Economics in One Lesson trên trang Amazon.com:

· Average Customer Review: **** based on 107 reviews.

· Amazon.com Sales Rank: #5,730 in Books

Popular in this category: #24 in Books > Business & Investing > Economics > Theory

Những lời khen ngợi dành cho cuốn sách:

“Nếu bạn muốn biết những người Mỹ ủng hộ thị trường tự do học kinh tế ở đâu, hãy đọc cuốn “Hiểu kinh tế qua một bài học” của Henry Hazlitt, một tác phẩm xuất sắc, cô đọng, hàm súc. Được xuất bản lần đầu năm 1946, vào thời kỳ mà tư tưởng Nhà nước nắm quyền quản lý còn đang thống trị cả ở Mỹ và các nước khác, cuốn sách đã giúp hàng triệu người nhìn ra những hậu quả tồi tệ của việc đặt chính phủ vào vai trò quản lý đời sống kinh tế. Ngày nay sinh viên đại học khắp nước Mỹ và thế giới vẫn sử dụng cuốn sách và học hỏi từ nó. Có lẽ đây là cuốn sách về kinh tế được ưa thích nhất từ trước đến nay.”

- Ludwig von Mises Institute

“Nếu như có giải Nobel cho tư duy kinh tế rõ ràng mạch lạc, cuốn sách của ông Hazlitt sẽ là một ứng cử viên sáng giá… Giống như con dao mổ của bác sĩ phẫu thuật, nó cắt bỏ một cách lạnh lùng và chính xác những giáo lý sai lệch được viết suốt trong những năm gần đây về các căn bệnh của nền kinh tế.”

- John W. Hanes, nguyên thứ trưởng Bộ Tài chính Mỹ.

“Ông là một trong số ít những nhà kinh tế trong lịch sử thực sự có khả năng viết.”

- H. L. Mencken

“Một tác phẩm xuất sắc. Nó nói lên chính xác những điều cần được nói với sự can đảm và chính trực hiếm thấy. Tôi không biết có cuốn sách nào của thời nay mà một người bình thường có thể học được từ đó nhiều chân lý căn bản về kinh tế như thế, trong một thời gian ngắn đến thế.”

- F. A. Hayek, nhà kinh tế nổi tiếng, từng đoạt giải Nobel.

“Lý giải của Henry Hazlitt về cơ chế hoạt động của giá cả thật sự kinh điển: luôn đúng đắn và dễ hiểu."

- Milton Friedman.

Mục lục

Lời nói đầu (ấn bản mới)

Lời nói đầu (ấn bản đầu tiên)

Phần một: Bài học

Chương I: Bài học

Phần hai: Bài học trong thực tế

Chương II: Câu chuyện cửa kính vỡ

Chương III: Phúc lành của sự phá hủy

Chương IV: Công trình công cộng và gánh nặng thuế khóa

Chương V: Thuế ngăn cản sản xuất

Chương VI: Tín dụng làm chệch hướng sản xuất

Chương VII: Tác hại của máy móc

Chương VIII: Các chương trình nhằm chia sẻ việc làm

Chương IX: Giải trừ quân đội và đội ngũ công chức nhà nước

Chương X: “Mọi người đều phải có việc làm”

Chương XI: Ai được thuế quan “bảo hộ”?

Chương XII: Động lực cho xuất khẩu

Chương XIII: Các mức giá “tương đương”

Chương XIV: Hãy cứu ngành sản xuất X

Chương XV: Cơ chế hoạt động của hệ thống giá

Chương XVI: Bình ổn giá hàng hoá

Chương XVII: Sự định giá của chính phủ

Chương XVIII: Tác động của việc kiểm soát giá thuê nhà

Chương XIX: Các điều luật về mức lương tối thiểu

Chương XX: Các công đoàn có thực sự làm tăng lương?

Chương XXI: “Đủ để mua lại sản phẩm mình tạo ra”

Chương XXII: Chức năng của lợi nhuận

Chương XXIII: Ảo ảnh của lạm phát

Chương XXIV: Chế nhạo sự tiết kiệm

Chương XXV: Nhắc lại bài học

Phần ba: Bài học sau ba mươi năm

Chương XXVI: Xem xét lại bài học sau ba mươi năm

Trích đoạn

Trích đoạn 1

Chương II: Câu chuyện cửa kính vỡ

Chúng ta hãy bắt đầu bằng một ví dụ minh họa đơn giản nhất. Hãy cùng bắt chước nhà kinh tế học Bastiat, chọn ví dụ về một tấm kính cửa sổ bị ném vỡ.

Một tên càn quấy liệng một hòn gạch vào cửa sổ hiệu bánh mỳ. Ông chủ cửa hàng bực tức lao ra ngoài, song gã càn quấy đã biến mất. Một đám đông xúm lại xem lỗ hổng trên cửa sổ và những mảnh kính vương vãi trên các khay bánh với đôi chút mãn nguyện ngấm ngầm trong lòng. Sau vài phút, họ bắt đầu thảo luận về sự việc. Chắc chắn vài người sẽ nói với nhau, hay thậm chí với ông chủ hiệu bánh, rằng đây không phải là một điều hoàn toàn tồi tệ; nó sẽ tạo ra việc làm cho người thợ kính. Và rồi họ bắt đầu thảo luận hăng hơn, mổ xẻ ý kiến này chi tiết hơn. Tấm kính mới sẽ mất chừng bao nhiêu tiền? Chắc là khoảng 250 đôla? Đó cũng là một khoản kha khá! Song nếu cửa sổ không bao giờ vỡ thì những người thợ kính sẽ thất nghiệp hết à? Câu chuyện của họ dường như không có hồi kết! Người thợ kính sẽ kiếm được 250 đôla và sẽ dùng khoản tiền đó để mua những hàng hóa khác, nghĩa là những người bán hàng đó sẽ có 250 đôla để mua những gì họ cần từ những người bán hàng khác, và khoản tiền đó sẽ luôn được luân chuyển tiếp. Chiếc cửa sổ vỡ kính sẽ tạo ra vốn và việc làm cho ngày càng nhiều người. Kết luận cuối cùng của cuộc thảo luận, mà đám đông đó đưa ra được từ lập luận logic của mình, sẽ là: Kẻ đã liệng hòn gạch không phải là tên phá hoại mà là một người đóng góp cho xã hội.

Chúng ta hãy thử nhìn sự việc này bằng một cách khác. Đám đông có lý trong kết luận đầu tiên của mình: Hành vi phá hoại này sẽ tạo ra việc làm cho người thợ kính. Người thợ kính, khi nghe về sự việc này, sẽ chẳng cảm thấy đau buồn tựa như một người tổ chức tang lễ khi nhận tin có người qua đời. Nhưng người chủ cửa hàng sẽ bị mất đi 250 đôla mà ông ta định dùng để mua một bộ vest mới. Bây giờ ông ta sẽ phải dùng khoản tiền đó để lắp lại kính cửa sổ và không có được bộ vest (hoặc một vật dụng có giá trị tương đương khác). Thay vì có cả cửa kính và 250 đôla, giờ đây ông ta chỉ có một cái cửa sổ. Hoặc giả sử ông ta định đi mua bộ vest ngay chiều hôm đó, thay vì có cả cửa kính và bộ vest, giờ đây ông ta đành phải hài lòng với chiếc cửa sổ lành lặn và không có bộ vest. Nếu chúng ta coi ông ta là một phần của cộng đồng, cộng đồng đó đã mất một bộ vest đáng lẽ sẽ được tạo ra, và nghĩa là nó đã trở nên nghèo hơn.

Nói tóm lại, người thợ kính có được việc làm cũng có nghĩa là người thợ may mất đi việc làm. Không có một công việc mới nào được thực sự tạo ra. Những người trong đám đông chỉ nghĩ đến hai bên trực tiếp liên quan đến sự việc này: ông chủ hiệu bánh mỳ và người thợ kính. Họ đã quên mất bên thứ ba cũng có liên quan đến sự việc: người thợ may. Họ không nghĩ đến ông ta chính là vì ông ta không hiện diện trong bối cảnh này. Trong vài ngày nữa, họ sẽ nhìn thấy cửa sổ mới, song họ sẽ không bao giờ nhìn thấy bộ vest mới bởi nó không bao giờ được may. Họ chỉ nhìn thấy những gì rõ ràng trước mắt.

Trích đoạn 2 (những dòng cuối sách)

Nói tóm lại, vấn đề chính của chúng ta ngày nay không phải là về kinh tế mà là về chính trị. Các nhà kinh tế học giỏi đều thống nhất với nhau trong việc cần phải làm gì. Mọi nỗ lực của chính phủ nhằm tái phân phối của cải và thu nhập đều có xu hướng bóp nghẹt các động cơ thúc đẩy sản xuất và khiến mọi người trở nên nghèo hơn. Vai trò đúng đắn của chính phủ là tạo ra và duy trì một hệ thống pháp luật nghiêm cấm việc gian lận và ép buộc, song chính phủ phải tránh một số cách can thiệp nhất định vào hoạt động kinh tế. Chức năng kinh tế chính của chính phủ là khuyến khích và duy trì thị trường tự do. Khi Alexander Đại Đế đến thăm nhà triết học Diogenes và hỏi liệu ngài có thể làm được gì cho ông ta không, câu trả lời được truyền tụng lại của Diogenes là: “Có đấy, xin hãy tránh ra một chút để khỏi che mất mặt trời của tôi”. Đó là điều mọi công dân đều có quyền yêu cầu chính phủ của mình làm.

Tương lai thật ảm đạm, nhưng không phải không còn chút hy vọng nào. Thi thoảng ta lại thấy được chút ánh sáng xuyên qua các đám mây. Ngày càng có nhiều người nhận thức được rằng chính phủ chẳng có thể cho ai một điều gì mà không lấy mất đi trước đó một thứ gì từ một người khác hay từ chính người đó. Tăng hỗ trợ cho một số nhóm nhất định cũng có nghĩa là tăng thuế, tăng thâm hụt và tăng lạm phát. Và cuối cùng, lạm phát sẽ khiến việc sản xuất trở nên chệch hướng và hỗn loạn. Ngay cả một số chính trị gia cũng bắt đầu nhận ra, và một số người trong số họ đã nói ra điều này.

Bên cạnh đó, có nhiều dấu hiệu rõ ràng cho ta thấy luồng gió tri thức của các quan điểm kinh tế đang có sự thay đổi. Những người theo quan điểm của Keynes hay ủng hộ sự can thiệp kinh tế của chính phủ đang trên đà rút lui. Những người theo trường phái bảo thủ, những người theo chủ nghĩa tự do cá nhân hay những người khác ủng hộ tự do kinh doanh đang có tiếng nói ngày càng lớn và rõ ràng hơn. Ngoài ra, còn có rất nhiều người khác, ví dụ như trường phái kinh tế học Áo, đang phát triển rất nhanh với phương pháp luận dựa trên chủ nghĩa cá nhân.

Chúng ta vẫn có thể hy vọng rằng các chính sách kinh tế xã hội sẽ được đảo ngược lại trước khi những tác hại do các biện pháp và xu hướng trong hiện tại trở nên vô phương cứu chữa.

Về bản dịch tiếng Việt:

Dịch giả: Phạm Việt Anh, Ph.D

Bản quyền tiếng Việt © 2008 Công ty cổ phần sách Giao Điểm - DOMINO

__________

Related link: Ludwig von Mises Institute